Αποθήκη Ελευθερίας

Ο νομπελίστας καθηγητής Milton Friedman δεν χρειάζεται συστάσεις. Η προσφορά του και στα οικονομικά ως επιστήμη αλλά και στην πολιτική φιλοσοφία είναι τέτοια, που οι προσφορές λίγων άλλων διανοητών του 20ο αιώνα μπορούν να συγκριθούν μαζί της. Μαζί με τον Friedrich Hayek ήταν από τους πλέον βασικούς υπεύθυνους στην δημιουργία των θεμελίων για την επανάκαμψη των αρχών και των ιδεών του κλασικού φιλελευθερισμού στον 20ο αιώνα. Η αποκλειστική συνέντευξη που ακολουθεί είναι αποτέλεσμα ενός διαλόγου μαζί του μέσω email για τον σκοπό αυτό, το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου. Επίσης διαβάστε και τα άρθρα του Δημήτρη Σκάλκου και του Χάρη Πεϊτσίνη, γραμμένα ειδικά για την περίσταση αυτή.

Ασφαλώς όσοι διατηρούν επαφή με τις κατά καιρούς δημόσιες παρεμβάσεις δεν θα βρουν κάτι που να τους εκπλήξει. Κάθε όμως δημόσια τοποθέτησή του δεν παύει να είναι μια πρόκληση για προβληματισμό. Τα πιο ενδιαφέροντα σημεία είναι για μένα τα τελευταία, τα οποία είναι και πιο επίκαιρα ζητήματα. Η υποστήριξη του περιβαλλοντικού κινήματος της ελεύθερης αγοράς (κάτι εντελώς άγνωστο στη χώρα μας όπου η προστασία του περιβάλλοντος έχει ταυτιστεί με τον κρατικό κεντρικό σχεδιασμό), η ξεκάθαρη θέση ότι ο φιλελευθερισμός και η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορούν να συγχωνευτούν (αντίθετα με πολλά εγχειρήματα στην Ευρώπη) και η αρνητική στάση του απέναντι στο γραφειοκρατικό οικοδόμημα των Βρυξελλών και την περαιτέρω ενίσχυσή του. Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η αρνητική τοποθέτησή του στο ζήτημα της υιοθεσίας του ευρώ ως κοινού νομίσματος, με τον τρόπο που έγινε.
Φώτης Περλικός

“There are many Nobel Prize winners in economics, but few have achieved the mythical status of Milton Friedman.”
Alan Greenspan

Ο Milton Friedman απαντάει:
Η συνέντευξη του Milton Friedman στα ελληνικά(GR)
Συνέντευξη του Milton Friedman στο e-rooster.gr

E: Δρ.Friedman, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τη μεγάλη ευκαιρία που μας δίνετε να παρουσιάσουμε τις απόψεις σας διαμέσου της ιστοσελίδας μας. Θα ήθελα να αρχίσω ερωτώντας σας πώς βλέπετε σήμερα την κατάσταση της ατομικής ελευθερίας παγκοσμίως σε σχέση με το πώς φαινόταν στην αρχή της καριέρας σας.

Α: Η κατάσταση έχει βελτιωθεί πάρα πολύ. Όταν άρχιζα την καριέρα μου, την δεκαετία του ’30, αλλά και ακριβώς μετά τον πόλεμο, η διανόηση παγκοσμίως κυριαρχούνταν από τον κολεκτιβισμό. Ένα μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε υπό κομμουνιστικά καθεστώτα, κολεκτιβιστικά και δικτατορικά. Ακόμη και στην αποκαλούμενη Δύση υπήρχε ένα ισχυρό ρεύμα υπέρ του κολεκτιβισμού. Περάσαμε τον Β΄ ΠΠ με ένα μεγάλο βαθμό κρατικής παρεμβατικότητας, που έδωσε στον κρατικό σχεδιασμό μια καλή φήμη, παρότι τα αποτελέσματά του ήταν δύσκολο να γίνουν ορατά.

Σήμερα η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Ο σοσιαλισμός έχει πέσει σε ανυποληψία.
Ο αρχικός εγκυκλοπαιδικός ορισμός του σοσιαλισμού ήταν «κρατική ιδιοκτησία και λειτουργία των μέσων παραγωγής». Κανείς δεν πιστεύει πια ότι αυτός είναι ένας ενδεδειγμένος τρόπος διακυβέρνησης. Υπάρχουν μόνο λίγα μικρά μέρη στον κόσμο όπου το κράτος λειτουργεί ακόμα έτσι. Σήμερα είναι απλά δεδομένο ότι η ελεύθερη ιδιωτική πρωτοβουλία και οι ελεύθερες ιδιωτικές αγορές είναι ο τρόπος τόσο για να επιτευχθεί η ευημερία και ο πλούτος, όσο και για να ευοδωθεί η ατομική και προσωπική ελευθερία. Μεγάλο μέρος αυτής τη αλλαγής στάσης οφείλεται στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτά τα γεγονότα έδειξαν ότι ο κεντρικός σχεδιασμός δεν είναι τρόπος για να λειτουργήσει μια ευημερούσα και ελεύθερη κοινωνία.

E: Ποια ήταν, κατά την γνώμη σας, η συνεισφορά των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων σε αυτήν την αλλαγή;
οπουδήποτε είχαμε ένα σημαντικό βαθμό ευημερίας, υπήρχε εκεί ένα πολύ μεγάλο στοιχείο ελεύθερων αγορών και ιδιωτικής ιδιοκτησίας

Α: Η συνεισφορά δεν ήταν των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, αλλά της απουσίας των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων. Ήταν η απουσία των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων που οδήγησαν στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν η απουσία των ελεύθερων αγορών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων που οδήγησαν την Κίνα στην εξαθλιωμένη φτώχεια και στην θεμελιώδη αλλαγή της οικονομικής πολιτικής της, όπως επίσης πιο πρόσφατα και στην Ινδία. Αυτό που είναι επίσης αλήθεια είναι ότι οπουδήποτε είχαμε ένα σημαντικό βαθμό ευημερίας, υπήρχε εκεί ένα πολύ μεγάλο στοιχείο ελεύθερων αγορών και ιδιωτικής ιδιοκτησίας.

E: Γιατί είναι η ατομική ελευθερία τόσο σημαντικός παράγοντας για την ευημερία και την δημοκρατία;

A: Διότι σε θεμελιώδη ανάλυση κανένας δεν ξοδεύει τα χρήματα κάποιου άλλου τόσο προσεκτικά όσο ξοδεύει τα δικά του. Γι’ αυτό ένας κόσμος όπου η οικονομία οργανώνεται έτσι ώστε κάποιοι άνθρωποι να ξοδεύουν τα χρήματα άλλων ανθρώπων είναι απίθανο να έχει τον οποιοδήποτε βαθμό ευημερίας ή πολύ ελευθερία.

Ε: Βλέπετε σήμερα τις φιλελεύθερες ιδέες και πολιτικές να προωθούνται ή να υποχωρούν;

A: Οι φιλελεύθερες ιδέες σήμερα προωθούνται ξεκάθαρα. Αν δεις τα τελευταία τριάντα χρόνια, έχουν γίνει παγκόσμια προσπάθειες για να προωθηθούν οι φιλελεύθερες ιδέες και πολιτικές. Το Ίδρυμα Atlas πχ, μια παγκόσμια οργάνωση δεξαμενών σκέψεων ελεύθερης αγοράς με περισσότερα από 150 δεξαμενές σκέψης συνδεδεμένα σ’αυτό. To Ινστιτούτο Fraser έχει οργανώσει μια παγκόσμια συνεργασία δεξαμενών σκέψης προκειμένου να παρουσιάζει ετησίως μια κατάταξη των κρατών με βάση το εύρος της ελευθερίας των αγορών τους. Από όλες τις πλευρές υπάρχει μια πνευματική και πολιτιστική δραστηριότητα κατευθυνόμενη στην προώθηση της ανθρώπινης ελευθερίας. Η εμφάνιση του αποτελέσματος αυτών των δράσεων εμποδίζεται από ειδικά συμφέροντα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις ελέγχουν το πολιτικό σύστημα διαφόρων χωρών, αλλά αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον.

Ε: Μετά την αντιπαράθεση με ολοκληρωτικά συστήματα και με σοσιαλιστικά/συντηρητικά συστήματα κράτους πρόνοιας, ποιους αναγνωρίζετε ως τους σύγχρονους πνευματικούς και πολιτικούς εχθρούς της ατομικής, οικονομικής και πολιτικής ελευθερίας; Απέναντι σε ποιες νέες απειλές βρισκόμαστε;

Α: Δεν βρισκόμαστε μπροστά σε νέες απειλές, βρισκόμαστε μπροστά σε παλιές απειλές, τις ίδιες απειλές όπως και παλιά. Όλες εκπορεύονται από την υπερβολική δράση του κράτους. Όλες εκπορεύονται, από κάποια άτομα εντός της κοινότητας τα οποία προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την συγκεντρωμένη εξουσία του κράτους προκειμένου να ωφεληθούν οι ίδιοι και να παράσχουν στους εαυτούς τους ειδικά προνόμια και μονοπώλια. Η κρατική παρεμβατικότητα είναι η θεμελιακή απειλή στην ανθρώπινη ελευθερία.

Ε: Πιστεύετε ότι το περιβαλλοντικό κίνημα προσπαθεί να μας οδηγήσει σε ένα νέο «πράσινο δρόμο προς την δουλεία»;
Η εμπειρία έχει δείξει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο ρόλος των ελεύθερων αγορών σε μια χώρα, τόσο πιο πράσινη είναι στην πραγματικότητα αυτή η χώρα

Α: Όχι, δεν το πιστεύω. Το περιβαλλοντικό κίνημα έχει πολλές τάσεις. Υπάρχουν ομάδες εντός του που πιστεύουν ότι οι στόχοι της περιβαλλοντικής προστασίας πρέπει να επιτυγχάνονται μέσω της ρύθμισης και της εξουσίας, μέσω κεντρικής καθοδήγησης. Αυτό θα οδηγούσε στο αποτέλεσμα που φοβάσαι. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν επίσης μεγάλες ομάδες εντός του περιβαλλοντικού κινήματος που πιστεύουν ότι οι αγορές είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να επιτευχθούν αυτοί οι αντικειμενικοί στόχοι. Πολλά από τα μέτρα που προτείνουν θα επεκτείνανε, αντί να μειώσουν, την ανθρώπινη ελευθερία.

Η εμπειρία έχει δείξει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο ρόλος των ελεύθερων αγορών σε μια χώρα, τόσο πιο πράσινη είναι στην πραγματικότητα αυτή η χώρα.

Ε: Στην Ευρώπη, και στην Ελλάδα ειδικά, υπάρχει μεγάλη συζήτηση για μια πιθανή «σύντηξη» μεταξύ φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας. Πιστεύετε ότι υπάρχει κοινό έδαφος μεταξύ των αντίθετων θεμελιωδών αρχών και αξιών αυτών των ιδεολογιών;
Όπως το λάδι με το νερό δεν αναμειγνύονται έτσι δεν μπορούν και ο κολεκτιβισμός με την ελευθερία

Α. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει καθαρή σύντηξη. Το φιλελεύθερο ιδανικό στηρίζεται στην ατομική ελευθερία και την ατομική ευθύνη. Το ιδανικό της σοσιαλδημοκρατίας στηρίζεται στην συλλογική ευθύνη. Όπως το λάδι με το νερό δεν αναμειγνύονται έτσι δεν μπορούν και ο κολεκτιβισμός με την ελευθερία. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι μια φιλελεύθερη κοινωνία δεν μπορεί να ανεχθεί, και μάλιστα να έχει ανάγκη από μπαλώματα σοσιαλδημοκρατίας.

Ε: Πέρυσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέτυχε να στήσει ένα κοινό Σύνταγμα. Πώς βλέπετε το οικονομικό και πολιτικό μέλλον της Ε.Ε.; Έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες που είχατε γι’ αυτήν όταν πρωτοδημιουργήθηκε;

Α: Όταν ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την Συνθήκη της Ρώμης, ο στόχος ήταν να προωθήσει το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των μελών της. Αυτός ο στόχος επιτεύχθηκε αρκετά καλά. Υπήρξε μια μεγάλη αύξηση στον όγκο των εμπορικών ανταλλαγών μεταξύ των εθνών που συνιστούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η αύξηση έχει συμβάλλει στην ευεξία και την ευημερία της Ευρώπης χωρίς να επιβάλλει περιορισμούς στην ανθρώπινη ελευθερία. Αντίθετα, την έχει διευρύνει.

Από τότε όμως έχουν γίνει δύο μεγάλες προσθήκες. Η πρώτη είναι η γραφειοκρατική διακυβέρνηση στις Βρυξέλλες, αποτελούμενη από μη-εκλεγμένα, οριζόμενα άτομα που έχουν τον έλεγχο διαφόρων τομέων της οικονομίας. Οι οδηγίες που προέρχονται από τις Βρυξέλλες έχουν, κατά την γνώμη μου, μάλλον προκαλέσει περισσότερο κακό παρά καλό.
Δεν ξέρω καμία άλλη περίπτωση όπου πολιτικά ανεξάρτητες χώρες υιοθέτησαν ένα χάρτινο νόμισμα ως κοινή επίσημη χρηματική μονάδα

Η άλλη μεγάλη προσθήκη ήταν η Οικονομική και Νομισματική Ένωση. Πιστεύω ότι η υιοθέτηση του ευρώ ήταν λάθος. Είναι κάτι μοναδικό στην νομισματική ιστορία. Δεν ξέρω καμία άλλη περίπτωση όπου πολιτικά ανεξάρτητες χώρες υιοθέτησαν ένα χάρτινο νόμισμα ως κοινή επίσημη χρηματική μονάδα. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου διαφορετικές χώρες χρησιμοποίησαν την ίδια χρηματική μονάδα – τον χρυσό κανόνα, το ασήμι κτλ- αλλά σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τα ανεξάρτητα κράτη διατηρούσαν το δικαίωμα να αποχωρήσουν ή να παραμείνουν στο πρότυπο αυτό, και το πρότυπο αυτό δεν ήταν κάτι κατασκευασμένο από τους ανθρώπους αλλά ένα εμπορευματικό αγαθό που υπήρχε στη φύση. Κατά τη γνώμη μου, το ευρώ θα αποτελέσει περισσότερο αιτία διαφωνιών μεταξύ των μελών της κοινότητας παρά αιτία συμφωνίας, και αργά ή γρήγορα θα καταρρεύσει.

Όσο για την αποτυχία της υιοθέτησης του Συντάγματος που προτάθηκε, κατά την γνώμη μου αυτό είναι καλό πράγμα. Το Ευρωσύνταγμα θα είχε καθιερώσει ένα πολύ συγκεντρωτικό, αντιδημοκρατικό πολιτικό σώμα, το οποίο θα είχε υπολογίσιμη εξουσία επί των κατοίκων της Ευρωπαϊκής ένωσης, αυθαίρετη εξουσία η οποία δεν θα υπόκειτο σε αποτελεσματικό έλεγχο και εξισορρόπηση.

—————————————————————————
Η συνέντευξη του Milton Friedman χωρίς την παρεμβολή μετάφρασης (ΕΝ)
Milton Friedman interviewed by e-rooster.gr

Q. Dr. Friedman, I wish to thank you for the great opportunity to present your views through our website. I would like to start by asking you how do you view the status of individual freedom worldwide today, compared to how it looked when you started your career.

A. The situation has improved greatly. When I started my career in the 1930s and then just after the war, intellectual opinion worldwide was dominated by collectivism. A large fraction of the world’s population lived in communist regimes, collectivist and
dictatorial. Even in the so-called West there was a strong sentiment in favour of collectivism. We came through World War II with a great deal of government intervention which gave government planning a good name although the results were hard to see.

As of today the situation is very different. Socialism has been discredited. The original dictionary definition of socialism is “government ownership and operation of the means of production.” No one any longer believes that that is an appropriate way to govern. There are only a few small places in the world where that is how government now runs. Today it is simply taken for granted that free private enterprise and free private markets are the way to achieve prosperity and wealth as well as to foster individual and personal freedom. Much of this change in opinion must be attributed to the fall of the Berlin Wall and the collapse of the Soviet Union. That demonstrated that central direction is not a way to run a prosperous and free society.

Q. What was in your opinion the contribution of free markets and property rights in this change?
wherever you have had a considerable degree of prosperity there has been a
very large element of free markets and private property

A. The contribution was not of free markets and property rights but of the absence of free markets and property rights. It was the absence of free markets and property rights that led to the collapse of the Soviet Union. It was the absence of free markets and property rights that led to the desperate poverty of China and to the basic change in economic policy within China as well as more recently in India. What is also true is that wherever you have had a considerable degree of prosperity there has been a
very large element of free markets and private property.

Q. Why is individual freedom such an important factor for prosperity and democracy?

A. Fundamentally because nobody spends somebody else’s money as carefully as he spends his own. Therefore a world in which the economy is organized through some people spending other people’s money is unlikely to be an economy which has any
degree of prosperity or much freedom.

Q. Do you see liberal ideas and policies advancing or retreating today?

A. Liberal ideas are clearly advancing today. If you look at the past thirty years, there have been efforts worldwide to promote liberal ideas and policies. The Atlas Foundation, for example, is an organization of free market think tanks around the world which has something like 150 or more free market think tanks linked to it. The
Fraser Institute has organized around the world cooperation with think tanks in connection with producing once a year a ranking of individual countries by their extent of free markets. On all sides there is intellectual and cultural activity directed at promoting human freedom. The effect of such action is retarded by the special interests which in many cases control the political systems in various countries, but they cannot last forever.

Q. After fighting against totalitarian systems and socialist/conservative welfare systems in the twentieth century, who do you recognize as the modern intellectual and political enemies of individual economic and political freedom? What are the new threats we are facing?

A. We are not facing any new threats; we are facing old threats, the same threats as before. They all derive from excessive governmental action. They all derive from some individuals within the community trying to take advantage of the concentrated power of the government to benefit themselves and provide themselves with special privileges and monopolies. Government intervention is the fundamental threat
to human freedom.

Q. Do you believe the environmental movement is trying to set us on a new “green road to serfdom”?
Experience has shown that the greater the role of free markets in a country, the greener in fact that country is

A. No, I do not. The environmental movement has many strands. There are some groups within the environmental movement who believe that environmental objectives can be and should be obtained by command and control, by central direction. That would lead to the result you fear. On the other hand, there are also large groups in the environmental movement who believe that markets are the most
effective and efficient way to achieve their objectives. Many of the measures they propose would expand rather than reduce human freedom.

Experience has shown that the greater the role of free markets in a country, the greener in fact that country is.

Q. In Europe, and in Greece in particular, there is a big discussion about a possible fusion between liberalism and social-democracy. Do you believe there could be a middle ground between the opposite fundamental principles and values of these ideologies?
Oil and water will not mix and neither will collectivism and freedom

A. I do not believe there can be a clear fusion. The liberal ideal rests on individual freedom and individual responsibility. The social democracy ideal rests on collective responsibility. Oil and water will not mix and neither will collectivism and freedom. That does not mean that a liberal society cannot tolerate, and indeed require patches of social democracy.

Q. Last year European Union failed to establish a common constitution. How do you see the economic and political future of European Union? Has it lived up to the expectations you had for it when it started?

A. When the European Union was started with the Treaty of Rome, the aim was to promote free trade among the members of the European Union. That task it has achieved quite well. There has been a large increase in the volume of trade among the nations composing the European Union. That increase in trade has contributed to the
well-being and prosperity of Europe without imposing any restrictions on human freedom. On the contrary, it has expanded it.

Since then there have been two major additions. The first is a bureaucratic administration in Brussels consisting of unelected, appointed individuals who have charge of various areas of the economy. The rule-making that comes from Brussels has in my opinion probably done more harm than good.
I know of no other case in which politically independent countries have adopted a paper money as their common standard

The other major addition is the European Monetary Union. I believe it was a mistake to adopt the euro. It is unique in monetary history. I know of no other case in which politically independent countries have adopted a paper money as their common standard. There are many cases in which different countries have used the same standard-the gold standard, the silver standard and the like-but in all of those cases the individual countries retained the right to depart from the standard or to remain with it, and the standard itself was not something created by human beings but a commodity existing in nature. In my opinion, the euro will become more of a source of disagreement among the members of the community than a source of agreement and will sooner or later break down.

As to the failure to adopt the proposed constitution, in my opinion that was a good thing. The constitution would have established a really centralized, non-democratic political body which would have had considerable power over the residents of the European Union, arbitrary power not subject to effective check and balance.

—————————————————————————

Γράφουν για τον Milton Friedman.
Τα παρακάτω κείμενα γράφηκαν από τους αρθρογράφους μας με ευκαιρία την συνέντευξη:
Με τη Δύναμη των Αριθμών και τη Δύναμη των Ιδεών - Δημήτρης Σκάλκος.
Με τη Δύναμη των Αριθμών και τη Δύναμη των Ιδεών

Του Δημήτρη Σκάλκου

«Θεωρώ τον εαυτό μου φιλελεύθερο.»
Milton Friedman

Ο Καρλ Μαρξ στο έργο του Θέσεις για τον Feuerbach (1845) καταλήγει με τον περίφημο πλέον αφορισμό, «οι φιλόσοφοι έχουν ερμηνεύσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους, το ζητούμενο όμως είναι να τον αλλάξουμε». Και λίγοι φιλελεύθεροι διανοούμενοι φαίνεται να συμμερίζονται την παραπάνω άποψη με τον τρόπο που το πράττει ο Milton Friedman. Ακαταπόνητος, ακόμη και σήμερα στην ηλικία των 94 ετών, ο Αμερικανός νομπελίστας οικονομολόγος (1976) ενσαρκώνει το πρότυπο του φιλελεύθερου ακτιβιστή διανοουμένου, μη διστάζοντας να εμπλακεί στις πολιτικές διαμάχες προκειμένου να επηρεάσει τη πολιτική και οικονομική ατζέντα.

Περιοριζόμαστε να αναφέρουμε ριζοσπαστικές και προοδευτικές θέσεις που υπερασπίστηκε με θέρμη κατά καιρούς όπως, μεταξύ άλλων, τα περίφημα κουπόνια εκπαίδευσης (school vouchers), τον ισοσκελισμένο προϋπολογισμό, το δίχτυ ασφαλείας (safety net) και τον αρνητικό φόρο εισοδήματος (negative income tax), την εθελοντική στράτευση, την αποποινικοποίηση της πορνείας και των ναρκωτικών, την αντίθεση του στην προοδευτική φορολογία (flat tax).
Ακόμη και σήμερα στην ηλικία των 94 ετών, ο Milton Friedman ενσαρκώνει το πρότυπο του φιλελεύθερου ακτιβιστή διανοουμένου

Ο «μεγαλύτερος οικονομολόγος του εικοστού αιώνα», σύμφωνα με το περιοδικό Time (7.12.1990), είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για την απαξίωση των κυρίαρχων μεταπολεμικά κεϋνσιανών οικονομικών πολιτικών στο δυτικό κόσμο, κάτι που εκφράστηκε με τον γνωστό μονεταρισμό, που βρήκε τους κύριους εκπροσώπους του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο (βέβαια, ο μονεταρισμός δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με τον φιλελευθερισμό, αλλά το ζήτημα αυτό ξεφεύγει από το πλαίσιο του παρόντος σημειώματος).

Βέβαια, η μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθεί ο Friedman είναι βασισμένη αποκλειστικά στα μακρο-οικονομικά, κάνει ίσως υπερβολική χρήση της στατιστικής ανάλυσης και εμπεριέχει φανερές όψεις ενός λογικού θετικισμού (logical positivism). Ακόμη θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι, η προσέγγιση του είναι από πολιτική σκοπιά μάλλον περιοριστική για την εμβέλεια του φιλελεύθερου μηνύματος ως εναλλακτικής πρότασης κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, αναμφίβολα όμως ιδιαίτερα αποτελεσματική στην αποδόμηση του κρατισμού.

Στους αντίποδες της προσέγγισης του Friedman τοποθετείται ο, φίλος και συνάδελφος του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, Friedrich Hayek, ο οποίος προσπάθησε να οικοδομήσει ένα συνεκτικό σύστημα ελευθερίας και μία υπεράσπιση του φιλελεύθερου προτάγματος (βλ. The Constitution of Liberty, 1960) που να ανάγεται σε καθολικές αρχές και αξίες. Έτσι, ο Hayek παρατήρησε πως, «αν ο μονεταρισμός παρουσιαζόταν σαν το αποτέλεσμα συλλογισμού κι όχι απλών αριθμητικών υπολογισμών, θα μπορούσε ν’ αντικρούσει ευκολότερα τις εναντίον του επιθέσεις» (Guy Sorman, Η Φιλελεύθερη Λύση, 1986).

Συνακόλουθα, Friedman και Hayek εκφράζουν δύο διαφορετικές στρατηγικές για τον φιλελεύθερο ακτιβισμό. Έτσι ο Hayek, που πίστευε στη δύναμη των ιδεών και απέδιδε την κυριαρχία του κολλεκτιβισμού στην ηγεμονία των σοσιαλιστών διανοουμένων, έσπευσε να ιδρύσει τη γνωστή Mont Pelerin Society και να συνδράμει στη δημιουργία πλήθους «δεξαμενών σκέψης», που ειδικά στη Μεγ. Βρετανία συνέβαλαν αποφασιστικά στην επικράτηση του θατσερισμού (βλ. Keith Dixon, Οι Ευαγγελιστές της Αγοράς, Πατάκης).

Αντίθετα, ο Friedman, αν και συμμετείχε στη Mont Pelerin Society, επιχείρησε να εκλαϊκεύσει τις φιλελεύθερες αρχές και να απαξιώσει τις κρατικιστικές επιλογές με τη δύναμη της λογικής και της αδιάψευστης πραγματικότητας των αριθμών. Έγινε μάλιστα, μία από τις πλέον γνωστές τηλεοπτικές φιγούρες στις ΗΠΑ, καθώς παρήγε μαζί με τη σύζυγο του Rose, μία σειρά εκπομπών οι οποίες αποτέλεσαν στη συνέχεια τη βάση του γνωστότερου έργου του με τίτλο Ελεύθερος να Διαλέξεις (Free to Choose, 1980- στα ελληνικά κυκλοφόρησε και εξαντλήθηκε από την Ελληνική Ευρωεκδοτική).

Πέρα όμως από τις υπαρκτές διαφορές τους στην προσέγγιση του φιλελεύθερου ιδεώδους, οι δύο τους συνέβαλαν τα μέγιστα στην αναβίωση του φιλελευθερισμού μεταπολεμικά, προκαλώντας και τελικά ανατρέποντας το κυρίαρχο, και φανερά εχθρικό για τις φιλελεύθερες οικονομικές αντιλήψεις, διανοητικό κλίμα της «κατεστημένης γνώσης» (conventional wisdom) της εποχής. Δρόμος μοναχικός, μακρύς και δύσβατος, ο τελικός προορισμός όμως αναμφίβολα αποζημίωσε αμφότερες τις δύο εμβληματικές προσωπικότητες για τον φιλελευθερισμό του εικοστού αιώνα.

Ο Friedman στη συγχαρητήρια επιστολή του στον Hayek με την ευκαιρία της απονομής του βραβείου Nobel Οικονομικών (1974), γράφει χαρακτηριστικά: «Αγαπητέ Fritz, δεν μπορώ να σου πω πόσο ευχαριστημένος είμαι που οι Σουηδοί ξεπέρασαν τις πολιτικές εξαρτήσεις τους τόσο ώστε να αναγνωρίσουν τη συνεισφορά σου. Τους πήρε πολύ βέβαια, και πάλι έφτασαν στα μισά του δρόμου, ακόμη κι αυτό όμως είναι περισσότερο από ότι περίμενα» (Alan Ebenstein, Friedrich Hayek- A Biography, 2001). Ο Friedman αναφερόταν βέβαια στην πρόθεση της Σουηδικής Ακαδημίας να βραβεύσει τον σουηδό ριζοσπάστη οικονομολόγο Gunnar Myrdal, ο οποίος τελικά μοιράστηκε το βραβείο με τον Hayek.

Στις μέρες μας, ο Milton Friedman παραμένει φωτεινό παράδειγμα για τη σημερινή γενιά φιλελεύθερων διανοουμένων και πολιτικών, υπογραμμίζοντας την αναγκαιότητα του διαρκούς και επίπονου μόχθου και των ακατάπαυτων και ασυμβίβαστων διανοητικών συγκρούσεων, πέρα από πρόσκαιρες απογοητεύσεις και διαψεύσεις, για την πραγμάτωση της κοινωνίας της ελεύθερης επιλογής. Γιατί όπως συνηθίζει να λέει ο γηραιός διανοητής, «οι κυβερνήσεις δεν μαθαίνουν ποτέ. Μόνο οι άνθρωποι μαθαίνουν».

—————————————————————————
Για μια ενοποιημένη θεωρία Ελευθερίας: Το κληροδότημα Friedman και ο επίκαιρος χαρακτήρας του στην αυγή του 21ο αιώνα. - Χάρης Πεϊτσίνης

Για μια ενοποιημένη θεωρία Ελευθερίας: Το κληροδότημα Friedman και ο επίκαιρος χαρακτήρας του στην αυγή του 21ο αιώνα.

Του Χάρη Πεΐτσίνη

History suggests that capitalism is a necessary condition for political freedom
Milton Friedman

Τα πολιτικά γεγονότα που συγκλόνισαν τον κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες διέψευσαν γενιές διανοουμένων και πολιτικών ακτιβιστών που γαλουχήθηκαν με οράματα θρεμμένα στις θηλές του κρατισμού. Η ραγδαία φιλελευθεροποίηση των εθνικών οικονομιών παγκοσμίως βρήκε την συμμετρική της αποτύπωση στην σημαντική άνοδο των πολιτικών ελευθεριών σ’ ολόκληρο τον πλανήτη. Ταυτόχρονα, με τη σκιά της παγκοσμιοποίησης να απλώνεται ακόμα και πάνω στις πιο απομονωμένες κοινωνίες, τα αυταρχικά καθεστώτα ασφυκτιούν. Οι αντιφάσεις τους φτάνουν στις πιο ακραίες τους κορυφώσεις, ο κατασταλτικός τους χαρακτήρας γυμνωμένος από οποιαδήποτε ιδεολογική επίστρωση, εμφανίζεται μπροστά στα μάτια της ανθρωπότητας σαν θλιβερό απομεινάρι ενός βάρβαρου παρελθόντος.

Σε μια τέτοια εποχή, που ο άνεμος της αλλαγής σαρώνει κατεστημένες αντιλήψεις και ριζωμένα στερεότυπα, το έργο του οικονομολόγου και στοχαστή Milton Friedman κατέχει ξεχωριστή θέση. Λίγοι διανοούμενοι εντρύφησαν με τέτοια ζέση στην υπόθεση της ανθρώπινης Ελευθερίας και ακόμα πιο λίγοι κατόρθωσαν να επεξεργαστούν εξίσου δημιουργικά την θεωρητική κληρονομιά που παρέλαβαν από τους ιδεολογικούς τους προγόνους.
Η καπιταλιστική οικονομική οργάνωση βασισμένη στην ιδιοκτησία, τις αμοιβαίες διαπραγματεύσεις και την ειρηνική συνύπαρξη ανοίγει το δρόμο στην πολιτική απελευθέρωση

Η προσφορά του Friedman μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο σε σχέση με το γενικότερο ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο όπου εκείνος ανέπτυξε τις κύριες θεωρητικές του θέσεις. Μέσα σε ένα κλίμα απαισιόδοξο απέναντι στις προοπτικές της ελεύθερης οικονομίας, με το κράτος πανταχού παρών ακόμα και στις χώρες της καπιταλιστικής δύσης, ο φιλελευθερισμός, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ρίχτηκε στο περιθώριο της πολιτικής σκέψης. Διανοούμενοι, ακαδημαϊκοί, και πολιτικοί απ’ όλες τις παρατάξεις δεν παρέλειπαν να κατακεραυνώνουν το ιδεολογικό περιεχόμενο του laissez-faire ενώ η κεντρικοποίηση του οικονομικού σχεδιασμού είχε αρχίσει να λαμβάνει το χαρακτήρα του αυτονόητου. Έργα όπως το Capitalism and Freedom (1962) επανενεργοποίησαν τον κοινωνικό διάλογο και προβλημάτισαν το κοινό, ραγίζοντας με μοναδική ακρίβεια τα τεχνητά τείχη που χώριζαν την οικονομική από την πολιτική ελευθερία. Με αξιοθαύμαστη θεωρητική καθαρότητα και ασυμβίβαστη ιδεολογική εντιμότητα, ο Friedman και άλλοι αντιπρόσωποι της φιλελεύθερης σκέψης κατέδειξαν τα αδιέξοδα του κρατισμού και επισήμαναν το οξύμωρο του να παλεύει κανείς για την πολιτική του ανεξαρτησία καταστέλλοντας το οικονομικό αντίστοιχο της.

Το κλειδί για την κατανόηση της γενικής ανελευθερίας που φέρνει ο ανοιχτός ή συγκαλυμμένος κεντρικός σχεδιασμός στις κοινωνίες μας βρίσκεται στις στενές σχέσεις ανάμεσα στην οικονομία και την πολιτική, σχέσεις αμοιβαίας εξάρτησης και διαλεκτικής ενότητας. Ο Milton Friedman, διερεύνησε σε βάθος τη διασύνδεση της οικονομικής και πολιτικής ελευθερίας εμπλουτίζοντας την πολιτική ανάλυση με τις βασικές αρχές της οικονομικής σκέψης. Μας κληροδότησε έτσι ένα σημαντικότατο έργο, μια θεωρητική βάση που αποτελεί ταυτόχρονα και σημείο αναφοράς για τους μελλοντικούς ερευνητές της οικονομικής και πολιτικής ιστορίας.

Το κύριο πρόβλημα της κοινωνικής οργάνωσης είναι ο συντονισμός των οικονομικών δραστηριοτήτων πλατιών ανθρώπινων μαζών που συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν σε καθημερινή βάση. Όπως γράφει ο Friedman, η πρόκληση για τον φιλελεύθερο άνθρωπο είναι να συλλάβει αυτήν την εκτεταμένη αλληλεπίδραση συνδυασμένα με την ατομική ελευθερία. Και το μοναδικό κοινωνικό μοντέλο που μπορεί να εξασφαλίσει και να θωρακίσει τούτη την πολυπόθητη συνύπαρξη είναι το σύστημα των εθελούσιων συναλλαγών μέσα από τα κανάλια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Μ’ άλλα λόγια, η αγορά σε συνθήκες ελεύθερης οικονομίας. Η εναλλακτική λύση προϋποθέτει τον καταναγκασμό ως μέσο ελέγχου των παραγωγικών δυνάμεων και κατανομής του κοινωνικού πλούτου. Τούτη η επιλογή δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στη γενικευμένη ανελευθερία, σε μια κοινωνία σκλάβων παρά την όποια «αγνότητα» στις προθέσεις των εξουσιαστών.
Η θεσμική εξισορρόπηση των συγκρουόμενων ελευθεριών είναι απαραίτητη σ’ ένα πολιτικά φιλελεύθερο σύστημα για να μην ολισθήσει στην οχλοκρατία, την ολιγαρχία των ελίτ ή ακόμα και την τυραννία

Η αλήθεια βρίσκεται στις απλούστερες εκφράσεις, στα πιο πρακτικά παραδείγματα, στα στοιχεία της πραγματικότητας που οι προσωπικές μας προκαταλήψεις μας εμποδίζουν να συνδέσουμε σε μια συλλογιστική ενότητα. Ο Φρίντμαν προχωρά αδίστακτα, ενώνει το σπασμένο νήμα και αναρωτιέται: Ποιο είναι το κοινό ανάμεσα σε έναν Βρετανό πολίτη που αδυνατεί να εργαστεί στην Αμερική λόγω κάποιας διακρατικής οικονομικής συμφωνίας και σ’ έναν Αμερικανό που του απαγορεύεται να εγκατασταθεί στην ΕΣΣΔ λόγω των γνωστών πολιτικών περιπλοκών; Στην ουσία δεν υπάρχουν διαφορές καθώς και οι δύο άνθρωποι στερούνται την ελευθερία της επιλογής του τόπου που θα ζήσουν και θα εκμεταλλευθούν οικονομικά τις δεξιότητες τους. Στο βάθος, το έλλειμμα ελευθερίας είναι εξίσου προβληματικό είτε οφείλεται στην οικονομική ζωή είτε στην πολιτική. Τα αναχώματα στην οικονομική δραστηριότητα αναπότρεπτα στοιχίζουν στα υποκείμενα της εξουσίας ένα αγαθό πολύτιμο, και ενιαίο, ένα αγαθό που η εξασφάλιση του κόστισε θυσίες και εκατόμβες θυμάτων από την εποχή της αναγέννησης και μετά στον δυτικό κόσμο.

Το συλλογιστικό βήμα του Friedman από το σημείο αυτό είναι καθοριστικό, καθώς συνδέει την οικονομική φιλοσοφία με την πολιτική προσφέροντας έτσι μια ενοποιημένη θεωρία ελευθερίας. Η καπιταλιστική οικονομική οργάνωση βασισμένη στην ιδιοκτησία, τις αμοιβαίες διαπραγματεύσεις και την ειρηνική συνύπαρξη ανοίγει το δρόμο, όπως υποστηρίζεται από τον Αμερικανό διανοητή, στην πολιτική απελευθέρωση. Και πραγματικά κοιτώντας μια καπιταλιστική κοινωνία μέσα από το μικροσκόπιο των ατομικών περιπτώσεων είναι εύκολο να αντιληφθούμε πως προπαρασκευάζει τη νίκη του πολιτικού φιλελευθερισμού. Η αγορά προσφέρει ένα γιγάντιο δίκτυο επικοινωνίας που φέρνει τους ανθρώπους εγγύτερα. Προϋποθέτει την απελευθέρωση της γνώσης, δημιουργώντας ανοιχτές αγορές πληροφοριών, δηλαδή κανάλια διάδοσης ιδεών, σκέψεων και πολιτικών θεωριών. Αποκεντρώνει την οικονομική ισχύ και ταυτόχρονα την αποχωρίζει από το πολιτικό της αντίστοιχο, στερώντας τις κυβερνήσεις από το ισχυρότερο όπλο εξαναγκασμού, τον οικονομικό έλεγχο πάνω στους πολίτες. Μια τέτοια κοινωνία συνιστά δυνητικά τον τρόμο του κάθε τυράννου. Όπως πιστευόταν για τους θεούς της αρχαιότητας, έτσι και οι φορείς της τυραννικής εξουσίας πεθαίνουν πολιτικά όταν η κοινωνία παύει να πιστεύει σ’ αυτούς. Μια ευημερούσα οικονομία απελευθερωμένη από τη μπότα του κράτους είναι ο ζωντανός δείκτης της αχρηστίας των τυραννικών κυβερνήσεων. Τα κοινωνικά στρώματα που αναπτύσσονται και επιβιώνουν μέσα στους κόλπους της, μακριά από τον σφιχτό εναγκαλισμό της εξουσίας και τη διαφθορά του δημόσιου χρήματος, μπορούν να συστήσουν πυρήνες αντίστασης ενάντια στον ολοκληρωτισμό. Δίχως την οικονομική δύναμη, στους τυράννους απομένουν μονάχα οι χάρτινες νομοθεσίες στο συμβολικό επίπεδο και η λαιμητόμος του δήμιου στο υλικό. Ένα τέτοιο σύστημα, όπως δίδαξε ο Friedman και απέδειξε η ιστορική πραγματικότητα μοιραία θα βουλιάξει στους εφιάλτες που γέννησε.

Φυσικά το σύστημα αλληλεξάρτησης που περιγράψαμε δεν λειτουργεί αυτόματα καθώς οι σχέσεις που το διαρθρώνουν είναι ιδιαίτερα πολύπλοκες και η ευεργετική επιρροή της οικονομικής χειραφέτησης απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί αμφίδρομη. Η οικονομική ελευθερία οδηγεί στην πολιτική αλλά η τελευταία μπορεί να καταστρέψει την πρώτη. Ομάδες ειδικών συμφερόντων είναι δυνατό να επηρεάσουν την πολιτική εξουσία καταλήγοντας έτσι να υποσκάψουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Η θεσμική εξισορρόπηση των συγκρουόμενων ελευθεριών είναι απαραίτητη σ’ ένα πολιτικά φιλελεύθερο σύστημα για να μην ολισθήσει στην οχλοκρατία, την ολιγαρχία των ελίτ ή ακόμα και την τυραννία. Αλλά σ’ αυτό το παιχνίδι των ισορροπιών, ο σεβασμός της οικονομικής ελευθερίας, σήμερα μετά από έναν αιώνα αμφισβήτησης αρχίζει να θεωρείται απαραίτητος. Ο Milton Friedman με το επιστημονικό του έργο είναι σ’ ένα μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για τούτη την κολοσσιαίας σημασίας υπέρβαση. Αυτή του η προσφορά, από μόνη της, τον εντάσσει στην κατηγορία εκείνη των ανθρώπων που, για να δανειστούμε τη ρήση της Margaret Thatcher, άλλαξε ολόκληρο τον κόσμο «δίχως ούτε μια τουφεκιά»…

—————————————————————————

Διαβάστε ακόμα:
Το συγγραφικό του έργο
Το συγγραφικό έργο του Milton Friedman

Καθώς το καθαρά επιστημονικό συγγραφικό έργο του Milton Friedman είναι πραγματικά αχανές και αφορά περισσότερο τους ειδικευμένους επιστήμονες, παραθέτουμε εδώ τα βιβλία του Milton Friedman που ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό:

*Capitalism and Freedom (1962) – Στο βιβλίο αυτό ο Friedman αναλύει την περίφημη πια θέση του ότι η οικονομική ελευθερία είναι σε ευθεία συσχέτιση με τις πολιτικές ελευθερίες και την δημοκρατική διακυβέρνηση. Γραμμένο σε μία εποχή όπου η Κεϋνσιανή οικονομική σκέψη κυριαρχούσε στην αμερικανική διανόηση, το βιβλίο αποτελεί μία πολεμική στην αυξανόμενη κεντρικοποίηση της οικονομίας και τον επακόλουθο περιορισμό των ελευθεριών. Το Capitalism and Freedom κρίθηκε ως το #10 στη λίστα των 100 καλύτερων μη-μυθιστορηματικών βιβλίων του 20ου αιώνα από το National Review.

*There’s No Such Thing as a Free Lunch (1975) – Το βιβλίο το οποίο εκλαΐκευσε τη σχετική οικονομική αντίληψη, ότι κανένα άτομο και καμία κοινωνία δεν μπορεί να κερδίσει κάτι δίχως να πληρώσει κάποιο κόστος. Ακόμη κι αν κάτι είναι φαινομενικά δωρεάν, πάντοτε υπάρχει κάποιο κόστος στο άτομο ή στο κοινωνικό σύνολο, το οποίο μπορεί απλά να είναι αφανές ή να κατανέμεται μεταξύ πολλών ατόμων έτσι ώστε να φαίνεται μηδαμινό.

*Free to Choose (1980)– Γραμμένο μαζί με τη γυναίκα του Rose Friedman και βασισμένο στην ομώνυμη τηλεοπτικά σειρά δέκα επεισοδίων που επίσης επιμελήθηκε το ζεύγος Friedman το 1980. Εδώ αναλύεται η αξία και η δυναμική της ελεύθερης αγοράς στην επίλυση προβλημάτων τα οποία καμία άλλη προσέγγιση δεν μπορεί να επιλύσει. Τόσο το βιβλίο όσο και η σειρά έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 20 γλώσσες.

* Money Mischief: Episodes in Monetary History (1994)– Ξεκινώντας στις πρώτες 100 σελίδες με μία εξαιρετική ιστορική ανάλυση της νομισματικής ιστορίας της ανθρωπότητας, ο Friedman συνεχίζει αναλύοντας αποτελέσματα και επιπτώσεις της νομισματικής πολιτικής του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, καταφέρνοντας να συσχετίσει με πειστικότητα φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους γεγονότα, όπως τις αμερικανικές εκλογές του 1892 με την πτώση της κυβέρνησης Chiang Kai-shek και την άνοδο του κομμουνισμού στην Κίνα.

* Two Lucky People: Memoirs (1998) – Τα απομνημονεύματα του ζεύγους Friedman.

Ένα σύντομο σημείωμα

Ένα σύντομο σημείωμα

Ο Milton Friedman ήταν το τέταρτο παιδί μιας φτωχής οικογένειας Εβραίων μεταναστών από την Ουγγαρία (από το Beregszász, το σημερινό Berehove της Ουκρανίας), και γεννήθηκε to 1912 στην Νέα Υόρκη. Μεγάλωσε στο New Jersey, ήταν ιδιαίτερα καλός στα μαθηματικά στο σχολείο, τελείωσε τις προπτυχιακές του σπουδές στα οικονομικά στο Rutgers University (1932) και τις μεταπτυχιακές στο πανεπιστήμιο του Σικάγο (1933). Σε όλη την διάρκεια των σπουδών του δούλευε παράλληλα παρ’ότι οι υποτροφίες κάλυπταν τα δίδακτρά του. Κατά την διάρκεια των μεταπτυχιακών του γνώρισε την Rose Director, την οποία και παντρεύτηκε το 1938.

Στο Σικάγο επηρεάστηκε από τα κλασικά οικονομικά, ωστόσο στα νιάτα του υποστήριξε πολλές από τις πολιτικές του New Deal, και κατά τον Β΄ΠΠ θα μπορούσε να τον χαρακτηρίσει κανείς (για την ακρίβεια και ο ίδιος έχει αυτοχαρακτηριστεί) κεϊνσιανιστή! Η μεταστροφή του ήταν αποτέλεσμα έντονης προσωπικής διανοητικής αναζήτησης και ζύμωσης. Είναι σχεδόν τυπικό όλοι μεγάλοι φιλελεύθεροι διανοητές να έχουν απορρίψει στα νιάτα τους αντίθετες θεωρίες.

Το 1946 τελείωσε το διδακτορικό του στο Columbia University και άρχισε να εργάζεται ο καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Σικάγο. Εκεί, συνέβαλε, από το 1946 έως το 1976, στο να δημιουργηθεί μια συμπαγής κοινότητα διανοούμενων που τελικά παρήγαγε πολλούς βραβευθέντες με Νόμπελ επιστήμονες και εντυπωσιακό πνευματικό έργο, που έμεινε γνωστή ως η Σχολή Οικονομικών του Σικάγο. Οι συμβολές του στα μακροοικονομικά, τα μικροοικονομικά, την οικονομική ιστορία και την στατιστική είναι πάρα πολλές.

Υπήρξε ηγετική φυσιογνωμία της μονεταριστικής σχολής στα οικονομικά. Αντίθετα με τους κενσιανιστές που υποστήριζαν τις συνεχείς παρεμβατικές μικροδιορθώσεις στην οικονομία, ο Friedman ότι οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να ακολουθούν αυστηρούς γενικούς κανόνες στην προσφορά χρήματος για τον περιορισμό του πληθωρισμού και να αφήνονται οι τιμές ελεύθερες να προσεγγίσουν τα φυσικά τους επίπεδα. Ο Friedman υποστήριζε όχι μόνο ότι οι περισσότερες κρατικές παρεμβάσεις ήταν αντιπαραγωγικές για την οικονομία, αλλά και ότι ήταν αντίθετες με τις αξίες μιας ανοιχτής κοινωνίας ελεύθερων ατόμων.

Με τα βιβλία του Capitalism and Freedom και Free to Choose, συνέδεσε τα οικονομικά με την πολιτική πράξη και την καθημερινότητα, κάνοντας ευρύτατα γνωστές τις ιδέες του. Από τις πλέον γνωστές πολιτικές του προτάσεις είναι η πρόταση αντικατάστασης του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας με έναν αρνητικό φόρο εισοδήματος. Αντί να στήνεται ένα ολόκληρο γραφειοκρατικό σύστημα πρόνοιας (που τελικά λειτουργεί προς δικό του όφελος και εμφανίζει φαινόμενα διαφθοράς και προσοδοθηρίας), να δίνονται απευθείας τα αντίστοιχα κονδύλια σε οικονομικές ενισχύεις όσων τις έχουν ανάγκη, και μετά αυτοί να καθορίσουν οι ίδιοι τις ανάγκες τους. Επίσης πρότεινε το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, δεκαετίες πριν το ανακαλύψουν οι σύγχρονοι πολέμιοι του φιλελευθερισμού (όταν τότε οι ίδιοι και οι προκάτοχοι τους ονειρεύονταν ολοκληρωτικά συστήματα κεντρικού σχεδιασμού). Ήταν ακόμα σταθερός οπαδός του ενιαίου φορολογικού συντελεστή, καταδικάζοντας ως κοινωνικά άδικη την προοδευτική φορολογία, και του ισοσκελισμένου, χωρίς ελλείμματα, προϋπολογισμού.

Επίσης γνωστή είναι η πρότασή του για αντικατάσταση της δημόσιας εκπαίδευσης με ένα σύστημα κουπονιών απευθείας στους μαθητές, οι οποίοι μετά θα επιλέγουν ελεύθερα όποιο εκπαιδευτήριο προτιμούν. Έτσι εισάγεται η έννοια του ανταγωνισμού μεταξύ των σχολείων, με προφανή οφέλη για την βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης, χωρίς να χάνεται η συμμετοχή του κράτους και ο δωρεάν χαρακτήρας της.

Ταυτόχρονα, ο Milton Friedman υπήρξε ισχυρός υποστηρικτής πολιτικών κοινωνικού φιλελευθερισμού όπως η αποποινικοποίηση των ναρκωτικών και της πορνείας. Ακόμα και πέρυσι στην ηλικία πλέον των 93 ετών, συμμετείχε σε κείμενο 500 οικονομολόγων που ζήτησαν να αναγνωριστούν οι οικονομικές ωφέλειες της νομιμοποίησης της μαριχουάνας. Επίσης ήταν επικεφαλής της επιτροπής της κυβέρνησης Ρέιγκαν για την δημιουργία αποκλειστικά επαγγελματικών/εθελοντικών ενόπλων δυνάμεων, ενώ έπαιξε και σημαντικό ρόλο στην κατάργηση της επιστράτευσης που εφαρμοζόταν μέχρι την δεκαετία του ’70.

Βραβεύθηκε με το βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά το 1976. Το 1988 τιμήθηκε με το Προεδρικό Μετάλλιο Ελευθερίας, ενώ την ίδια χρονιά του απονεμήθηκε το Εθνικό Μετάλλιο Επιστημών. O Milton Friedman πέθανε στις 16 Νοεμβρίου 2006, στο Σαν Φρανσίσκο. Ο γιος του, David D. Friedman, είναι επίσης γνωστός οικονομολόγος, με ακόμα ριζοσπαστικότερες, αναρχοκαπιταλιστικές σχεδόν, ιδέες.
Φώτης Περλικός

—————————————————————————

Εξωτερικές συνδέσεις:

Το Ίδρυμα Friedman

Milton Friedman Biography

Wikipedia - Milton Friedman

H συνέντευξη στο PBS