Αποθήκη Ελευθερίας

Περλικός Φώτης

Η ελευθερία είναι μια πολύ εύηχη λέξη, ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένη, που την επικαλούνται όλοι, ακόμα και οι μεγαλύτεροι εχθροί της. Για να δώσω τον ευρύτερο δυνατό ορισμό που μπορώ, θα ορίσω την ελευθερία ως τη δυνατότητα να επιλέγει κανείς ανεμπόδιστα από το σύνολο των διαθέσιμων επιλογών του που περιορίζεται μόνο από αντικειμενικά εμπόδια. Πχ. ένας ψαράς σε ένα νησί του Αιγαίου είναι ελεύθερος να ψαρεύει με το καΐκι του στο Αιγαίο. Όταν ο καιρός είναι πολύ άσχημος δε μπορεί να ψαρέψει αλλά αυτή είναι μια αντικειμενική δυσκολία που δεν τον καθιστά ανελεύθερο διότι δεν είχε τη διαθέσιμη επιλογή να ψαρέψει με άσημο καιρό. Αν ένας ψαράς έχει μια μεγάλη μηχανότρατα που αντέχει σε κάθε καιρό, τότε η απαγόρευση του απόπλου με άσχημο καιρό από το λιμεναρχείο περιορίζει την ελευθερία του διότι το ψάρεμα με άσχημο καιρό είναι μέσα στις διαθέσιμες επιλογές του. Παρόμοια, η απαγόρευση του ψαρέματος στην Αλάσκα δεν περιορίζει την ελευθερία στο ψάρεμα του ψαρά με το καΐκι στο Αιγαίο, περιορίζει όμως την ελευθερία αυτού που διαθέτει μεγάλο ποντοπόρο αλιευτικό και μπορεί να φτάσει μέχρι εκεί. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η ελευθερία υπάρχει μόνο όταν υπάρχει δυνατότητα επιλογής και όταν αντικειμενικά εμπόδια την περιορίζουν αυτά δεν επηρεάζουν την ελευθερία μας.

Στον οικονομικό τομέα λοιπόν, η δυνατότητα να επιλέγει κανείς από το σύνολο των διαθέσιμων επιλογών καθορίζει την οικονομική του ελευθερία. Στην αρχαιότητα, τα περιορισμένα τεχνικά μέσα, το ανεπαρκές δίκτυο μεταφορών, η έλλειψη ασφάλειας στις μεταφορές κτλ εμπόδιζαν τον απλό καλλιεργητή να μεταφέρει την παραγωγή του και να την πουλήσει σε μια αγορά όπου θα είχε τη δυνατότητα να επιλέξει αγοραστή. Η μόνη του διέξοδος είναι να την πουλήσει στον τοπικό άρχοντα. Αυτός λόγω του μεγέθους του είχε διαθέσιμες οικονομικές επιλογές για τη διάθεση της παραγωγής. Αν ορίσουμε σα στοιχειώδη οικονομική μονάδα το μικρότερο δυνατό σύνολο που μπορεί να πραγματοποιεί οικονομικές επιλογές, βλέπουμε ότι μέχρι την ανάπτυξη του κεφαλαιοκρατικού συστήματος, στην αγροτική παραγωγή που ήταν η βάση της οικονομίας, στοιχειώδης οικονομική μονάδα ήταν το λατιφούντιο, το φέουδο κτλ

Αυτό ήταν το κυρίαρχο μοντέλο στο μεγαλύτερο τμήμα της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης. Στην αρχαία Ελλάδα πάλι, λόγω της πολυδιάσπασης του γεωγραφικού χώρου και άλλων παραγόντων, στοιχειώδης οικονομική μονάδα αναδείχτηκε ο ελεύθερος μικρός αγροκτήμονας. Ενταγμένος σε μια πόλη-κράτος είχε πρόσβαση σε αγορές που του επέτρεπαν οικονομικές επιλογές άγνωστες στους καλλιεργητές στη Δύση.

Η ύπαρξη οικονομικών επιλογών είναι το απαραίτητο στοιχείο για την ανάγκη συμμετοχής στη διαχείριση της πολιτικής εξουσίας, ώστε αυτή να κατευθύνεται στη μεγιστοποίηση της οικονομικής ελευθερίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η Δημοκρατία γεννήθηκε σε ένα περιβάλλον ελεύθερων μικροκαλλιεργητών. Προέκυψε από την απαίτηση και τον αγώνα τους να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους μέσω της συμμετοχής στην πολιτική της πόλης-κράτους. Οι Αθηναίοι μικροκαλλιεργητές (και πλάι σε αυτούς οι βιοτέχνες, οι έμποροι κτλ που παντού συνιστούν αυτόνομες οικονομικές μονάδες) πέτυχαν να συμμετάσχουν στο σχεδιασμό της πολιτικής με την ανάπτυξη δημοκρατικών θεσμών, και μέσω αυτής της πολιτικής αύξησαν τις οικονομικές τους επιλογές και την ελευθερίας τους. Γι’ αυτό από την επικράτηση του δημοκρατικού πολιτεύματος η Αθήνα άσκησε μια εξωστρεφή πολιτική που εξυπηρετούσε την ανάγκη νέων αγορών για τα προϊόντα των πολιτών της. Το άλλο άκρο της κλασικής εποχής, η Σπάρτη, στήριξε την αγροτική της παραγωγή στους δούλους, των οποίων καταπατούσε συστηματικά τις οικονομικές ελευθερίες και διαμόρφωσε μια εσωστρεφή κοινωνία και πολιτική ακριβώς για να μπορεί να περιορίζει την ελευθερία των ειλώτων. Ο είλωτας στην αρχαία Σπάρτη στερούνταν ελευθεριών, διότι ενώ είχε οικονομικές επιλογές οι Σπαρτιάτες του τις περιόριζαν. Αντίθετα, ο δούλος σε κάποιο ρωμαϊκό λατιφούντιο στη Δύση μπορεί να μην ήταν σε καλύτερη μοίρα από άποψη διαβίωσης ή εκμετάλλευσης, αλλά δεν στερούνταν οικονομικών ελευθεριών διότι οι επιλογές του περιορίζονταν από αντικειμενικούς παράγοντες.

Από τη στιγμή που ο δούλος/δουλοπάροικος δεν έχει αυτόνομες οικονομικές επιλογές, αλλά αποτελεί μέρος ενός ενιαίου οικονομικού συνόλου, οι αποφάσεις της πολιτικής εξουσίας δεν επηρεάζουν τις δικές του (ανύπαρκτες) επιλογές. Γι’ αυτό δεν είχε σημασία αν ο αγρότης ήταν δούλος ή δουλοπάροικος ή ελεύθερος, αφού οι πολιτικές ελευθερίες δεν μπορούσαν να μεταφραστούν σε οικονομικές επιλογές. Γι΄ αυτό και δεν αναπτύχθηκε ποτέ η απαίτηση συμμετοχής στην πολιτική εξουσία, δεν επιδιώχθηκαν δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και δεν είχαν νόημα οι πολιτικές ελευθερίες.

Αντίθετα, στις μεσαιωνικές πόλεις της Δύσης (αυτόνομες και μη, ειδικά στη Βόρεια Ιταλία και στη Χανσεατική Ένωση) αναπτύχθηκαν αρκετοί σχετικά δημοκρατικοί θεσμοί (αυτοδιοίκηση των πόλεων, συντεχνίες κτλ) που έδινα δυνατότητα συμμετοχής στους πολίτες τους στη διαμόρφωση πτυχών της πολιτικής του και έτσι και στη διεύρυνση των οικονομικών τους επιλογών. Οι πόλεις συγκροτούνταν από βιοτέχνες, εμπόρους, μικροκαλλιεργητές από γύρω περιοχές κτλ Ουσιαστικά κάθε άτομο ήταν μια αυτοτελής οικονομική μονάδα. Το φαινόμενο εντάθηκε στα πρώτα στάδια του κεφαλαιοκρατικού συστήματος (Ολλανδία, Αγγλία 17ος αιώνας) με τη διαμόρφωση θεσμών προγονικών όσων συναντάμε σήμερα στις ελεύθερες κοινωνίες.

Η μεγάλη αλλαγή έρχεται με την επικράτηση του καπιταλισμού και την τεχνολογική επανάσταση που αυτός έφερε. Η μείωση των αποστάσεων, η βελτίωση των συγκοινωνιών και των επικοινωνιών, η βελτίωση της παραγωγής κτλ επέτρεψαν σε κάθε μέλος της κοινωνίας την πρόσβαση στην αγορά, τόσο στους αγρότες όσο και διευρυνόμενο ραγδαία πληθυσμό των πόλεων. Κάθε άνθρωπος γίνεται ανεξάρτητη οικονομική μονάδα και η απαίτηση για διαχείριση των επιλογών του διαλύει τις φεουδαρχικές δομές που πλέον περιορίζουν υπαρκτές διαθέσιμες επιλογές. Οδηγούμαστε αρχικά στη δημιουργία εθνικών κρατών, που μέσω δημοκρατικών θεσμών επιτρέπουν τη συμμετοχή στη διαμόρφωση της πολιτικής και των αποφάσεων που επηρεάζουν όλες τις οικονομικές μονάδες. Από κει ξεκινά η απαίτηση για εθνική ελευθερία.

Σήμερα όμως οι τεχνολογικές δυνατότητες, προσφέρουν οικονομικές επιλογές και ευκαιρίες που ξεπερνούν τα όρια των εθνικών κρατών και αφορούν πλέον μια ενιαία παγκοσμιοποιημένη αγορά. Τα έθνη-κράτη σε σύνολα δεν εξυπηρετούν πλέον την διεύρυνση της οικονομικής ελευθερίας των μελών τους αλλά πλέον την περιορίζουν. Πλέον η εθνική ελευθερία, η δυνατότητα ενός κράτους να αποφασίζει ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα, δεν προασπίζει την ατομική ελευθερία των πολιτών του αλλά την καταπιέζει. Εδώ λοιπόν αρχίζει να γεννιέται η ανάγκη αξιόπιστων υπερεθνικών θεσμών, όχι για να λύνουν απλά διαφορές μεταξύ των κρατών, αλλά για να τα αντικαταστήσουν τελείως (από τη σκοπιά την πολιτικής εξουσίας πάντα, όχι απαραίτητα σαν πολιτιστικά/θρησκευκά/φυλετικά κτλ σύνολα, πχ η Ε.Ε. είναι τέτοιος υπερεθνικός σχηματισμός ) αφού πλεόν αποτελούν αναχρονισμό και για την οικονομία και για τις ελευθερίες του ατόμου.

Περλικός Φώτης

Filed under: Φιλελευθερισμος — Φώτης Περλικός @ 8:38 pm (Διαβάστηκε 500 φορές)